Wat is armoede?

Door Yvonne B Olf

Aandacht vragen voor de armste mensen in onze samenleving is niet vanzelfsprekend, want er leven veel vooroordelen over armoede.

Er is geen simpele definitie. Noemen we iemand die geen geld heeft voor een telefoon of koelkast arm? Noemen we iemand die niet dagelijks een warme maaltijd kan eten arm, wat bij veel gezinnen op het eiland gebeurt? Noemen we iemand die weinig te eten heeft (minder dan drie maaltijden per dag) arm? Of noemen we iemand arm die als de wasmachine kapot gaat met geen mogelijkheid een nieuwe kan kopen? Een mogelijkheid zou kunnen zijn iemand als arm te beschouwen die zichzelf arm vindt. Dan blijkt dat niet iedere bijstandsmoeder zich arm vindt (maar de meesten wel!).

Sommigen zien armoede als een ongeluk. Wie in armoede geboren wordt, wie invalide wordt, wie door gezinsproblemen aan lager wal geraakt, die heeft gewoon pech gehad. Dat armoede ook een maatschappelijk probleem is, wordt over het hoofd gezien.

Anderen vinden dat armoede de schuld is van de armen zelf. Voor wie de handen uit de mouwen wil steken, is er toch altijd wel werk te vinden? Wie dan nog in de problemen raakt, moet stoppen met zeuren. Dat niet iedereen meekan in onze prestatiemaatschappij, dat de maatschappij steeds harder is geworden wordt gemakshalve vergeten, want je moet niet zeuren.

Nog anderen vinden dat armoede de schuld is van de maatschappij en van de manier waarop onze economie werkt. Hoe kan het dat winstmakende bedrijven toch massaal personeel afdanken? Is de aandelenkoers dan belangrijker dan het lot van de werknemers die er hun brood verdienen? Tellen mensen minder dan centen?

Waar het ook aan ligt, één ding is zeker: armoede bestaat, en het gaat om veel meer dan een individueel probleem. Het mag niet thuishoren in een menswaardige samenleving.

Mensen die in armoede leven merken dag in dag uit dat ze geen toegang hebben tot kansen en mogelijkheden die anderen wél krijgen. Ze leven minder lang, ze zijn vaker ziek mede doordat zij veel ongezonder en eenzijdiger eten wat effect heeft op hun gezondheid wat vaak tot gevolg heeft, o.a. hypertensie, diabetisch, nierproblemen nierfalen, te hoog cholesterol enz. Mensen in deze situatie kampen veelal met schulden, kinderen gaan zonder eten naar school, leerkrachten nemen vaak eten mee voor die kinderen, kinderen kunnen zich moeilijker concentreren en komen daardoor niet goed mee op school. Kortom: ze staan een leven lang aan de rand van onze samenleving, als we er niets aan doen.

Ieder mens heeft behoefte aan een goed dak boven zijn hoofd en wil ook leven onder goede hygiënische omstandigheden. Dat is een feit. Maar mensen hebben nog veel meer behoeftes en verlangens. Iedereen, los van cultuur of karaktertrekken, heeft nood aan persoonlijk contact en onderlinge emotionele aandacht. Mensen leven gezonder, langer en gelukkiger als ze familie, vrienden en kennissen om zich heen hebben.

Het gerecht bestaat om rechtvaardigheid te garanderen. Armen kunnen hun rechten vaak niet doen gelden. Er zijn de financiële, de socio-culturele en psychologische barrières. Het maakt dat er steeds meer mensen ongeletterd worden in de kluwen van wetten, regelgeving en tenuitvoerleggingen van vonnissen. Armen staan zeer zwak, missen communicatie- en andere vaardigheden om hun mannetje te staan en lopen bovendien meer risico om met het gerecht in aanraking te komen.

Oorzaak van individuele armoede

Mensen kunnen bijvoorbeeld door langdurige werkloosheid of ziekte vrij onverwacht vanuit welstand tot armoede vervallen of een bedrijf raakt failliet. Een gevolg is dat zij daardoor in een maatschappelijk en/of sociaal isolement terecht kunnen komen. Deelname aan allerlei activiteiten wordt uit financieel oogpunt onmogelijk; het betalen van communicatie- en transportmiddelen wordt een probleem; kleding en middelen voor lichaamsverzorging eveneens, waardoor men zich niet meer prettig in het eigen lijf voelt. Psychische gevolgen van vervallen tot armoede kunnen schuld en schaamte zijn en soms versterken mensen daardoor zelf hun sociale isolement.

Behalve langdurige werkloosheid en ziekte kan armoede worden veroorzaakt door een geldverslindende verslaving als gokken, alcoholisme en drugsverslaving.

Wanneer de kwaliteit van onderwijs en gezondheidszorg niet voldoende is, of de overheidssteun over het algemeen ontoereikend, kunnen mensen die leven onder de armoedegrens in een vicieuze cirkel van uitzichtloosheid blijven of terecht komen; ook materiële hulp van de sociale omgeving (in veel landen de uitgebreide familiecirkel, de extended family) is dan zelfs vaak ontoereikend. De toegenomen individualisering en daarmee het verminderen of wegvallen van onderling toezicht en zorg van mensen voor elkaar is in westerse landen een bijkomende factor maar heeft helaas ook in dit gebied zijn intrede gedaan.

Armoede neemt het gereedschap weg waarmee je aan je toekomst kunt werken, je “levenskansen”.

Het vernietigt je kansen op een aanvaardbaar bestaan.

+30% procent van de inwoners van Curaçao leeft onder de armoedegrens. Dat is natuurlijk uitermate shocking. De armoedegrens is een door de politiek vastgesteld bedrag dat minimaal nodig is om normaal te kunnen functioneren in deze samenleving. Wie langdurig op het minimum moet leven wordt arm. Eventuele reserves raken op. Het leven wordt alsmaar kariger en gewoon sociaal verkeer wordt steeds moeilijker, want alles kost geld, en geld is er niet.

Zelforganisaties van armen benadrukken dat armoede niet vanzelf ontstaat, maar dat er duidelijke beleidskeuzes achter zitten. Verarming hangt samen met een beleid dat op verrijking is gericht. Armoede is steeds meer een vrouwenzaak. Van de mensen die onder de armoedegrens leven is 70 procent vrouw. Vrouwen verzetten 2/3 van de arbeid in de wereld en bezitten maar 10% van het totale financieel vermogen in de wereld. Dat komt omdat er ontzettend veel werk door vrouwen verricht wordt waarvoor zij niet betaald krijgen. Vrouwen verrichten het merendeel van de huishoudelijke taken en zorgtaken. Verzorging van kinderen, ouders en zieke familieleden wordt meestal gratis door vrouwen gedaan. Bovendien vangen vrouwen in arme landen tekorten in het huishoudbudget vaak op door activiteiten buiten de geldeconomie: ruilhandel bijvoorbeeld.

Wanneer vrouwen wel betaalt werken, krijgen zij structureel minder betaald dan mannen die hetzelfde werk doen. Vrouwen hebben slechtere secundaire arbeidsvoorwaarden dan mannen. En vrouwen die onbetaald werken, bouwen al helemaal geen sociale rechten op. Ook werken vrouwen vaak in ondergewaardeerde sectoren, zoals in het onderwijs en in de gezondheidszorg.

Armoede onder vrouwen op Curaçao komt het meest voor bij jonge vrouwen en zij die ouder dan 40 jaar zijn, en treft vooral alleenstaande moeders, gescheiden vrouwen, weduwen en 65+ vrouwen. Nog steeds werken veel vrouwen in parttime banen die hen niet economisch zelfstandig maken.

Het is voor vrouwen moeilijk om hun economische achterstand in te halen. Vrouwen hebben geen gelijke toegang tot middelen die geld genereren. Ze hebben in veel landen geen gelijke toegang tot opleidingen. Door de globalisering en daarbij behorende schaalvergroting worden veel kleine ondernemers weggeconcurreerd. Hieronder zijn wederom relatief veel vrouwen. De grote schuldenlast in veel Derde Wereldlanden heeft geleid tot bezuiniging in de sociale sector, waar veel vrouwen werkzaam zijn. Dit heeft geleid tot toename van de werkloosheid onder vrouwen.

Tot slot de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, artikel 25:

“Eenieder heeft recht op een levensstandaard, die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin, waaronder begrepen voeding, kleding, huisvesting en geneeskundige verzorging en de noodzakelijke sociale diensten, alsmede het recht op voorzieningen in geval van werkloosheid, ziekte, invaliditeit, overlijden van de echtgenoot, ouderdom of een ander gemis aan bestaansmiddelen, ontstaan ten gevolge van omstandigheden onafhankelijk van zijn wil.”